Μία από τις σπουδαιότερες διαστάσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας θεωρείται το συνεχές της εξωστρέφειας και εσωστρέφειας. Παρότι η πλειοψηφία των ανθρώπων τοποθετείται στο μέσον, περίπου, αυτού του φάσματος, στην ατομική ιδιοσυγκρασιακή «εξίσωση» ορισμένα χαρακτηριστικά τείνουν να προεξάρχουν. Οι τυπικά-εξωστρεφείς άνθρωποι, για παράδειγμα, είναι συνήθως περισσότερο ενθουσιώδεις, ενεργητικοί, εύθυμοι, κοινωνικοί και αυθόρμητοι. Οι εσωστρεφείς, από την άλλη πλευρά, τείνουν να συμπεριφέρονται με έναν περισσότερο στοχαστικό και συγκρατημένο τρόπο, επιλέγουν μοναχικότερες δραστηριότητες, εμπλέκονται σε ολιγάριθμες κοινωνικές ομάδες, λατρεύουν την ακρίβεια, την εμβάθυνση και την αυτοπαρατήρηση και συχνά- αν και λανθασμένα- γίνονται αντιληπτοί ως «ντροπαλοί». Πώς εξηγούνται, όμως, οι ενδοατομικές αυτές διαφορές; Επιπλέον, ποια είναι τα μειονεκτήματα και τα δυνατά σημεία των εσω/εξωστρεφών και πώς αυτά επηρεάζουν τις ανθρώπινες επιλογές, την εργασιακή εξέλιξη, τη ψυχική και σωματική υγεία, αλλά και το αίσθημα ευτυχίας; Είναι, τέλος, εφικτή η αλλαγή, η ενίσχυση ή εξομάλυνση των δομικών αυτών χαρακτηριστικών της ανθρώπινης προσωπικότητας;

«ΟΡΙΣΜΟΙ»

O όρος «προσωπικότητα» περιγράφει ένα σχετικά σταθερό κράμα συναισθηματικών, γνωστικών και συμπεριφορικών χαρακτηριστικών, διαστάσεων ή «παραγόντων», το σύνολο των οποίων συνιστά το εξατομικευμένο «αποτύπωμα» κάθε ανθρώπου. Μία από τις πλέον εναργείς, μετρήσιμες και καθοριστικές σχετικές διαστάσεις θεωρείται το δίπολο της  εξωστρέφειας/ εσωστρέφειας. Λειτουργικά, οι δύο αυτές πτυχές μπορούν να γίνουν κατανοητές ως τα άκρα ενός συνεχούς, στο μέσον, περίπου, του οποίου τοποθετείται η πλειοψηφία των ανθρώπων (ambiversion, ambiverts).

Αδρά, ως εξωστρέφεια (extraversion) νοείται, συνήθως, ένα συνονθύλευμα στοιχείων, όπως είναι η ανεμελιά, η υψηλή ενεργητικότητα, η  συναισθηματική θέρμη, η διεκδικητικότητα και η έντονη εμπλοκή σε συλλογικές δραστηριότητες. Ακολούθως, ένα εξωστρεφές άτομο αναμένεται να είναι φιλικό, ομιλητικό, δραστήριο, ενθουσιώδες, να επιζητά τις κοινωνικές συναναστροφές και να έλκεται από την ποικιλομορφία, τις αλλαγές, την περιπέτεια και τα θετικά/επιβραβευτικά ερεθίσματα.

Η εσωστρέφεια (introversion), από την άλλη πλευρά, συνδέεται παραδοσιακά με την επιλογή μοναχικότερων δραστηριοτήτων, την περισυλλογή και τη σοβαρότητα. Το τυπικά-εσωστρεφές άτομο, συνεπώς, αναμένεται να διατηρεί έναν μικρότερο κύκλο επαφών, να δρα με μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα, προγραμματισμό και επιμέλεια και να προτιμά λιγότερο «θορυβώδεις» δραστηριότητες, όπως είναι η ενδοσκόπηση ή η εν-τω-βάθει διερεύνηση ενός συγκεκριμένου ζητήματος. Τέλος, παρά την κοινή αντίληψη, η εσωστρέφεια δεν ταυτίζεται με την ντροπαλότητα και την κοινωνική συστολή. Αντίστοιχα, ο υψηλός βαθμός κοινωνικότητας δεν συνιστά μοναδικό δείκτη εξωστρέφειας.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η απόπειρα ταξινόμησης των ανθρώπινων «χαρακτηριολογικών» στοιχείων με στόχο την κατανόηση των διατομικών διαφορών και της ανθρώπινης συμπεριφορικής ποικιλομορφίας  δεν είναι καινοφανής. Ήδη από την αρχαιότητα, ο Θεόφραστος, ο Ιπποκράτης αλλά και ο Γαληνός επιχειρούν να κατηγοριοποιήσουν ορισμένα συνήθη μοτίβα δράσης και σκέψης, διαμορφώνοντας, ουσιαστικά, τις πρώτες «διαισθητικές» Θεωρίες Προσωπικότητας. Στο πλαίσιο αυτό, πρώιμες αναφορές στη διάσταση της «εξωστρέφειας/ εσωστρέφειας» ανιχνεύονται σε αντιθετικά επίθετα,  όπως «σιωπηλός», «ομιλητικός», «θρασύς», ή «ντροπαλός».

Πολλούς αιώνες αργότερα, ο Gerard Heymans, ένθερμος υποστηρικτής της εφαρμογής πειραματικών, εμπειρικά τεκμηριωμένων μεθόδων στη διερεύνηση της ανθρώπινης προσωπικότητας, προσεγγίζει την εξω/εσωστρέφεια ως μία διάσταση που αντανακλά έναν λιγότερο ή περισσότερο δυναμικό τρόπο δράσης/ λειτουργίας. Σε ένα διαφορετικό πνεύμα, ο Carl Jung, το όνομα του οποίου έχει συνδεθεί άρρηκτα με την μελέτη των «τύπων» της προσωπικότητας, διακρίνει τους εσωστρεφείς από τους εξωστρεφείς ανθρώπους. Σύμφωνα με τη θεωρία του, η διάσταση της εσωστρέφειας/εξωστρέφειας συνιστά ένα δίπολο και κανείς δεν αναμένεται να διαθέτει σε απόλυτο βαθμό τα χαρακτηριστικά μίας μόνον από τις δύο άκρες του φάσματος. Εντούτοις, τα άτομα, στα οποία προεξάρχουν τα εσωστρεφή στοιχεία, αναμένονται να είναι περισσότερο απορροφημένα από εσωτερικά ερεθίσματα. Αντίστροφα, οι εξωστρεφείς άνθρωποι τείνουν να εστιάζουν εντονότερα την προσοχή τους στην εξωτερική πραγματικότητα. 

Αργότερα,  και  σε ευθεία συνάρτηση με την ανάπτυξη και βελτίωση της ψυχομετρικής προσέγγισης,  άλλοι επιστήμονες, όπως ο  Eysenck, ο  Gray, ο Guilford και ο Cattell κατασκευάζουν τα δικά τους εργαλεία μέτρησης της προσωπικότητας, συμπεριλαμβάνοντας σε αυτά και τη διάσταση της «εξωστρέφειας/εσωστρέφειας».

Σήμερα, ένα από τα πλέον γνωστά μοντέλα, είναι το αναθεωρημένο ιεραρχικό πρότυπο των  πέντε παραγόντων  της προσωπικότητας (“Big Five”: εξωστρέφεια, συναισθηματική σταθερότητα, δεκτικότητα στην εμπειρία, ευσυνειδησία, προσήνεια/ τερπνότητα), καθένας από τους οποίους απαρτίζεται από έξι επιμέρους συστατικά (facets). Η διάσταση της  «εξωστρέφειας», για παράδειγμα, ορίζεται λειτουργικά ως ένας «παράγοντας», που συνδέεται με την τάση εμπλοκής σε κοινωνικές δραστηριότητες και στοιχειοθετείται από τις όψεις της ζεστασιάς, της κοινωνικότητας, της αυτοπεποίθησης, της ζωτικότητας, του ενθουσιασμού και της θετικής ενέργειας.

Άλλα μοντέλα, όπως το HEXACO, προσδιορίζουν την εξωστρέφεια ως μία σύμπλευση διαφόρων επί μέρους στοιχείων, όπως είναι η εκφραστικότητα (expressiveness), η ζωντάνια (liveliness), η κοινωνικότητα (sociability) και η παρρησία (social boldness).

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Σύμφωνα με τον διάσημο ψυχολόγο Hans Eysenck, που δραστηριοποιήθηκε στον χώρο της μελέτης ενός μεγάλου εύρους ψυχολογικών φαινομένων κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα,  το σύνολο των ατομικών ιδιαιτεροτήτων που αντιλαμβανόμαστε ως «προσωπικότητα» διαθέτει μία σαφή και ισχυρή βιολογική βάση. Ιδίως ως προς το δίπολο της εσω/εξω-στρέφειας, ο εν λόγω επιστήμονας υπέθεσε πως οι παρατηρούμενες διαφορές οφείλονται στον διαφορετικό βαθμό και ρυθμό φλοιικής διέγερσης (Αrousal Τheory of Εxtraversion). Απλούστερα, σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι εξωστρεφείς άνθρωποι χρειάζονται μεγαλύτερο όγκο δεδομένων, προκειμένου να μεταβούν σε μία κατάσταση εγρήγορσης. Αντίστροφα, οι εσωστρεφείς τύποι τείνουν να κατακλύζονται έντονα και γρήγορα από τα διάφορα ερεθίσματα, ως εκ τούτου αποφεύγουν τα «θορυβώδη» περιβάλλοντα. Σε επίπεδο εμπειρικής τεκμηρίωσης, τα σχετικά ευρήματα παραμένουν αρκετά αντιφατικά.

Σύμφωνα με μία διαφορετική προσέγγιση του ψυχολόγου Jeffrey Gray (Reinforcement Sensitivity Theory, RST), η οποία στηρίχθηκε αρχικώς σε μελέτες σε ζώα, εξαιτίας του διαφορετικού βαθμού ευαισθησίας που παρατηρείται σε ορισμένα νευρωνικά συστήματα, οι εξωστρεφείς άνθρωποι καταλήγουν να είναι περισσότερο επιρρεπείς στις ανταμοιβές, ως εκ τούτου τείνουν να αποζητούν εντονότερα τα σχετικά «ενισχυτικά» ερεθίσματα και κατά συνέπεια να βιώνουν περισσότερα θετικά συναισθήματα. Πολλές μελέτες επιβεβαιώνουν σε έναν βαθμό τη σχετική υπόθεση, η οποία έκτοτε έχει υποστεί διάφορες τροποποιήσεις.

Σε παρόμοιο πνεύμα, η θεωρία των Depue και Collins (Agentic Extraversion Theory) υποστηρίζει πως η εξωστρεφής συμπεριφορά ανάγεται, ως επί το πλείστον, στο ντοπαμινεργικό σύστημα και συνδέεται με την ισχυρότερη αναζήτηση «ανταμοιβών». Νευροαπεικονιστικά ευρήματα υποδεικνύουν, πράγματι, σε πολλές περιπτώσεις, την εμπλοκή και ενεργοποίηση συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών, όταν παρουσιάζονται στα υποκείμενα θετικά/επιβραβευτικά ερεθίσματα.

Άλλες προσεγγίσεις υιοθετούν μία περισσότερο εξελικτική προοπτική. Ο Buss, για παράδειγμα, υποθέτει πως το συνεχές της εξωστρέφειας και εσωστρέφειας αναπτύχθηκε προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανθρώπινες ανάγκες της κοινωνικοποίησης και της  επιτυχημένης δράσης (“getting along”/ “getting ahead”),  που συνδέονται με την εμπλοκή σε  δεδομένες δραστηριότητες και με την αποφυγή άλλων. Σύμφωνα με διαφόρους επικριτές, αντίστοιχες «γενικευτικές» θεωρίες αφενός δεν μπορούν εύκολα να ελεγχθούν πειραματικά και αφετέρου αδυνατούν να ερμηνεύσουν αποτελεσματικά γιατί ορισμένοι άνθρωποι κινούνται προς την μία ή την άλλη πλευρά του φάσματος.

Παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις, το κοινό σημείο των θεωριών αυτών είναι η έμφαση στη «φυσική» βάση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Όπως συμπεραίνουν πολλοί μελετητές, δεδομένης της πρώιμης έκφρασής της, η διάσταση της εσωστρέφειας/εξωστρέφειας φαίνεται να έχει ένα ισχυρό βιολογικό υπόστρωμα, ενδέχεται να είναι κληρονομική και αναμένεται να είναι διαχρονικά-σταθερή, εντούτοις ο ακριβής μηχανισμός που ευθύνεται για την εκδήλωσή και επικράτηση μίας από τις δύο όψεις της, παραμένει ακόμη ασαφής.

Από την άλλη πλευρά, δεν είναι λίγοι και οι επιστήμονες εκείνοι, που δίδουν έμφαση στις περιβαλλοντικές μεταβλητές, υποστηρίζοντας πως η εξωστρέφεια φαίνεται να διαθέτει και μία ισχυρή «πολιτισμική» βάση. Υπό την έννοια αυτή, ακόμη και αν υφίσταται μία βιολογική προδιάθεση, η κοινωνική δομή επηρεάζει σε έναν βαθμό την ανάδειξη και την περαιτέρω καλλιέργεια συγκεκριμένων χαρακτηριστικών, ενθαρρύνοντας και επιβραβεύοντας δεδομένες συμπεριφορές και καταδικάζοντας ή αποδοκιμάζοντας άλλες. Ορισμένες σχετικές μελέτες υποδεικνύουν, πράγματι, την επικράτηση ενός κυρίαρχου εσωστρεφούς ή εξωστρεφούς «προφίλ», σε συνάρτηση με την κυρίαρχη κουλτούρα. Ενώ ο θεωρούμενος «δυτικός» πολιτισμός, για παράδειγμα, τείνει να εκθειάζει τα ατομικά επιτεύγματα, την αυτονομία και την προσωπική επιτυχία, πολλές άλλες χώρες δρουν περισσότερα συλλογικά, ενθαρρύνοντας την καλλιέργεια διαφορετικών αξιών, όπως είναι ο σεβασμός, η υπακοή, και η συγκαταβατικότητα.

Έχοντας διερευνήσει σε βάθος τις διάφορες προσέγγισης της «φύσης» της εξωστρέφειας/εσωστρέφειας, αξίζει σε αυτό το σημείο να εστιάσουμε την προσοχή μας στους διάφορους τρόπους εκδήλωσής της. Τι σημαίνει, λοιπόν, έμπρακτα να τοποθετείται κάποιος πλησιέστερα σε έναν από τους δύο πόλους αυτού του συνεχούς, και πως αυτό επηρεάζει τη σκέψη, το συναίσθημα και την ατομική συμπεριφορά σε τομείς, όπως είναι η εργασία, η υγεία, η εκμάθηση ξένων γλωσσών, η ευτυχία, η διαδικτυακή εμπλοκή και η σεξουαλικότητα;

ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΗΓΕΣΙΑ

Μπορεί η χρήση ψυχομετρικών εργαλείων να αξιολογήσει αξιόπιστα το  «προφίλ» ενός υποψηφίου εργαζομένου; Υπάρχει ιδανική εργασία βάσει των εξατομικευμένων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας; Τα ερωτήματα αυτά έχουν απασχολήσει ιδιαιτέρως μεγάλους επιχειρησιακούς οργανισμούς, προσανατολίζοντας περαιτέρω μία πληθώρα ερευνών προς τη διερεύνηση των παραγόντων εκείνων, που επηρεάζουν την εργασιακή επίδοση, απόδοση, αλλά και ικανοποίηση.

Σύμφωνα με διάφορες ενδείξεις, για παράδειγμα, στα «συστατικά» της επαγγελματικής επιτυχίας και καινοτομίας συγκαταλέγονται ως προεξάρχουσες αρετές η κοινωνικότητα, η μεθοδικότητα, η ικανότητα διορατικής στοχοθεσίας και η ψυχική ανθεκτικότητα. Εμφανώς, τα στοιχεία αυτά συνιστούν ένα κράμα διαφορετικών εκφάνσεων της εξωστρέφειας/εσωστρέφειας και τείνουν να σχετίζονται τόσο με δεδομένες δεξιότητες, όσο και με συγκεκριμένες δυσκολίες.

Ο παράγοντας της εξωστρέφειας, λόγου χάριν,  φαίνεται να συνδέεται εν γένει με υψηλότερα ποσοστά εργασιακής ικανοποίησης, αποδοτικότητας και επιχειρηματικού κέρδους, ιδίως σε τομείς που εστιάζουν στην εξυπηρέτηση πελατών και τις πωλήσεις. Αντίστροφα, οι εξωστρεφείς άνθρωποι κινδυνεύουν να εμπλακούν σε περισσότερο ριψοκίνδυνες δραστηριότητες, καθώς συχνά προσανατολίζονται προς την άμεση ικανοποίηση ποικίλων ωφελιμιστικών κινήτρων.

Η εσωστρέφεια, από την άλλη πλευρά, συσχετίζεται θετικά με διαφορετικές δεξιότητες, όπως είναι η μεθοδικότητα, η ακρίβεια και ο περίσκεψη. Σύμφωνα με μία πρόσφατη έρευνα των Grant, Gino και  Hofmann, για παράδειγμα, οι εσωστρεφείς «ηγέτες» φαίνεται να θριαμβεύουν σε θέσεις που απαιτούν τον αποτελεσματικό συντονισμό εξωστρεφών υφισταμένων, καθώς διαθέτουν οξυμένες δεξιότητες ενεργητικής ακρόασης και συγκριτικής ανάλυσης. Άλλα ευρήματα, παρόλα αυτά,  υποστηρίζουν πως οι εσωστρεφείς εργαζόμενοι κινδυνεύουν να χάσουν πολλές ευκαιρίες επαγγελματικής ανάδειξης και ανέλιξης, λόγω του ηπιότερου προφίλ τους.

Στηριζόμενοι σε αυτά τα δεδομένα, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως η έγκαιρη «μέτρηση» των ιδιοσυγκρασιακών χαρακτηριστικών ενός υποψηφίου εργαζομένου μπορεί να διευκολύνει την κατάλληλη επιλογή προσωπικού, σύμφωνα με τους στόχους και τις βλέψεις έκαστης επιχείρησης. Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά! Όπως διαφαίνεται από τα αποτελέσματα της έρευνας των Kausel και Slaughter, για παράδειγμα,  η  συνέντευξη αξιολόγησης δεν είναι οπωσδήποτε αξιόπιστη, καθώς υπακούει στους νόμους που διέπουν τη στρατηγική «διαχείριση εντυπώσεων». Απλούστερα, οι υποψήφιοι είναι πολύ πιθανό να τροποποιούν ευκαιριακά την συμπεριφορά  τους, σύμφωνα με αυτό που αντιλαμβάνονται ως «ιδεατό» προφίλ. Υπό την έννοια αυτή, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας (traits) ενδέχεται να είναι διαχρονικά σταθερά, αλλά η έκφρασή τους να μεταβάλλεται αναλόγως των συγκυριών (state).

Συμπερασματικά, εργασία και προσωπικότητα φαίνεται πως συνδέονται στενά, εντούτοις η σχέση αυτή δεν είναι γραμμική, αλλά μεσολαβείται και από άλλες μεταβλητές, όπως είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκάστοτε εργασιακού πλαισίου, η φύση του επαγγέλματος και ο συνδυασμός των παραπάνω. Επιπλέον, η ειδική εστίαση σε μία μόνον διάσταση της προσωπικότητας (π.χ. εξωστρέφεια/εσωστρέφεια) και η παράβλεψη άλλων παραγόντων (π.χ. συναισθηματική σταθερότητα, τερπνότητα, κ.α.) δεν φαίνεται να είναι επαρκής προβλεπτικός δείκτης.

ΕΣΩΣΤΡΕΦΕΙΣ ΚΑΙ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΣ: ΜΙΛΑΝΕ ΤΗΝ «ΙΔΙΑ» ΓΛΩΣΣΑ;

Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, η γλώσσα των  εξωστρεφών διαφέρει από εκείνη των εσωστρεφών, τόσο σε επίπεδο περιεχομένου, όσο και μορφολογικά. Πιο συγκεκριμένα, οι εξωστρεφείς τείνουν να μιλούν γρηγορότερα, εμφατικότερα και να χρησιμοποιούν μεγαλύτερο αριθμό λέξεων (και δη «θετικών»). Επιπλέον, οι περιγραφές τους είναι συνήθως περισσότερο γενικές και αφαιρετικές.

Άλλα ευρήματα συσχετίζουν τη διάσταση της εξωστρέφειας με τη συχνότερη χρήση λέξεων που αφορούν κοινωνικές δραστηριότητες, πιθανώς λόγω της συχνότερης και υψηλότερης εμπλοκής των εξωστρεφών σε σχετικές συνθήκες. Επιπλέον, εκείνοι ενδέχεται να αριστεύουν στη μάθηση ξένων γλωσσών. Σύμφωνα με μία ερμηνεία, πίσω από την «κλίση» αυτή κρύβονται οι ανεπτυγμένες κοινωνικές τους δεξιότητες,  καθώς τους βοηθούν να εμπλακούν ενεργητικότερα και θαρρετά σε συζητήσεις, οι οποίες ενισχύουν την νεοαποκτηθείσα γνώση.

Οι εσωστρεφείς, από την άλλη πλευρά, θεωρούνται συχνά εξαιρετικοί σε δραστηριότητες που απαιτούν ανάλυση, διεξοδική μελέτη και αναστοχασμό. Στην απόπειρά τους να είναι ακριβείς και μεστοί ενδέχεται, βέβαια, να μιλούν με έναν  περισσότερο συγκρατημένο τρόπο, κάνοντας συχνά παράλληλες αναφορές σε παραπομπές και στατιστικά στοιχεία, και χρησιμοποιώντας λέξεις που εκφράζουν επιφύλαξη (π.χ. «ίσως», κ.α.). Παρά ταύτα, φαίνεται να είναι δεινότεροι «ακροατές».

Σε επίπεδο διαλόγου, τέλος, έχει παρατηρηθεί πως η συζήτηση μεταξύ δύο εσωστρεφών ατόμων τείνει να είναι σοβαρότερη και περισσότερο «κάθετη» (υπό την έννοια επιλογής ενός συγκεκριμένου θέματος, προς εμβάθυνση). Αντίθετα, ο διάλογος των εξωστρεφών τείνει να είναι πιο διευρυμένος αλλά πιθανόν «ρηχός» (πολλά θέματα, μικρή επί μέρους ανάλυση).

ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Πολλοί μελετητές επισημαίνουν μία θετική σχέση ανάμεσα στην εξωστρέφεια και την αποτελεσματική διαχείριση ποικίλων ψυχοπιεστικών γεγονότων. Η συσχέτιση αυτή πιθανώς να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως είναι η ροπή προς τα θετικά βιώματα (η οποία δύναται να επηρεάζει την αισιόδοξη νοηματοδότηση των γεγονότων ζωής), η ενεργητική δραστηριοποίηση και η στοχοπροσήλωση (η οποία πιθανώς συμβάλλει στην καλύτερη διαχείριση του στρες και στην αποτελεσματικότερη επίλυση προβλημάτων), καθώς και η υψηλή κοινωνική εμπλοκή (η οποία οδηγεί τους εξωστρεφείς στη δόμηση ενός εκτενούς «δικτύου υποστήριξης»).

Αντίστροφα, ορισμένες έρευνες υποδεικνύουν πως ο χαμηλός βαθμός κοινωνικότητας συσχετίζεται  με την ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένων των αγχωδών, συναισθηματικών και διατροφικών (π.χ. βουλιμία ή ανορεξία). Η συνάφεια αυτή, εντούτοις, δεν φαίνεται να είναι μονοσήμαντη,  αλλά απαιτεί και την σύμπλευση και άλλων παραγόντων, όπως είναι η συναισθηματική αστάθεια. Επιπλέον, οι εσωστρεφείς ενδέχεται να αναπτύσσουν ή να επωφελούνται από διαφορετικές στρατηγικές διαχείρισης του άγχους συγκριτικά με τους εξωστρεφείς (π.χ. μέσω της ενδοσκόπησης ή της εφαρμογής διαλογιστικών τεχνικών ενσυνειδητότητας- Mindfulness).

Η «ΕΞΙΣΩΣΗ» ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ

Σύμφωνα με μία πληθώρα ερευνών, η ευτυχία συνιστά ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, το οποίο στηρίζεται, μεταξύ άλλων, σε ορισμένες διαστάσεις, όπως είναι η κοινωνικοποίηση, η αισιοδοξία, η ικανότητα αποτελεσματικής συναισθηματικής «ρύθμισης», η θέρμη και η εμπλοκή σε ποιοτικές διαπροσωπικές σχέσεις.

Αναπόφευκτα, εφόσον οι εξωστρεφείς ορίζονται παραδοσιακά ως περισσότερο κοινωνικοί, ενθουσιώδεις και περιπετειώδεις, πολλά στοιχεία συνηγορούν υπέρ της άποψης, πως εκείνοι είναι τελικώς περισσότερο ευτυχισμένοι από ότι οι εσωστρεφείς. Οι λόγοι είναι ποικίλοι: Οι εξωστρεφείς εμπλέκονται, πιθανώς, ενεργητικότερα σε κοινωνικές συναναστροφές, ως εκ τούτου αναπτύσσουν αρτιότερα τις επικοινωνιακές και διεκδικητικές τους δεξιότητες, έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες, καθοδήγηση και υποστήριξη, καθώς και μεγαλύτερες πιθανότητες να επιβραβευθούν, να προωθηθούν επαγγελματικά και να χαράξουν ενεργητικά το προσωπικό τους «μονοπάτι ευημερίας». Επιπλέον, άλλες μελέτες υποστηρίζουν ότι οι εξωστρεφείς τείνουν αυθόρμητα να αντιμετωπίζουν ως θετικά πολλά «ουδέτερα» ερεθίσματα, αντλώντας μεγαλύτερη στιγμιαία απόλαυση στο «παρόν».

Σε επίπεδο αντιλόγου, δεν είναι απίθανο οι εξωστρεφείς άνθρωποι να υπερ-εκπροσωπούνται ερευνητικά, με αποτέλεσμα τα ευρήματα να μην είναι απολύτως αξιόπιστα... Εναλλακτικά, άλλοι επιστήμονες υποστηρίζουν πως ο ίδιος ο ορισμός της ευτυχίας είναι μεροληπτικός, καθώς στηρίζεται σε ένα συγκεκριμένο (δυτικό) πρότυπο, ενώ παραβλέπει σημαντικές πολιτισμικές και ενδοατομικές διαφοροποιήσεις. Ακολούθως, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι και οι εσωστρεφείς έχουν το ίδιο «δικαίωμα» στην ευτυχία, απλώς την αντιλαμβάνονται και  την προσδιορίζουν με διαφορετικούς όρους, ή/και εστιάζουν περισσότερο σε διαστάσεις και συναισθηματικές εμπειρίες που δεν συνυπολογίζονται στις κλασικές επιστημονικές  μετρήσεις (π.χ. γαλήνη, ηρεμία). Επιπλέον, οι τελευταίοι ενδέχεται να μην έχουν ένα τόσο διευρυμένο δίκτυο κοινωνικών επαφών, αλλά να συνάπτουν ουσιαστικές και ποιοτικές σχέσεις με λιγότερους ανθρώπους.

Συμπερασματικά, οι εξωστρεφείς μπορεί να είναι πράγματι εκ φύσεως πιο «ανοιχτοί» στις νέες εμπειρίες, αυτό όμως δεν ακυρώνει την ικανότητα των εσωστρεφών να αντλήσουν ουσιαστική ικανοποίηση από τον εαυτό και τους στενούς τους ανθρώπους! Στο πόρισμα αυτό καταλήγει, άλλωστε, και η περίφημη πολυετής έρευνα του Harvard, τα αποτελέσματα της οποίας κοινοποιήθηκαν στα μέσα του 2017 και επισημαίνουν πως στην «εξίσωση της ευτυχίας» μικρό ρόλο παίζει η ευφυΐα, η φήμη, ή τα γονίδια, καθώς «άριστο μέτρο» μιας καλής ζωής φαίνεται να συνιστά ο βαθμός ικανοποίησης από τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις.

ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ ΚΑΙ «ΣΤΕΝΕΣ» ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Σύμφωνα με ετερόκλητα ευρήματα, οι άνθρωποι οι οποίοι αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα εξωστρέφειας τείνουν να ενθουσιάζονται περισσότερο με τις κοινωνικές επαφές, τις καινοφανείς συνθήκες και τα έντονα ερεθίσματα. Σε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων, η τάση αυτή μεταφράζεται ενίοτε σε υψηλότερες πιθανότητες εύρεσης ερωτικού συντρόφου. 

Ένας από τους πιθανούς κινδύνους που ενδέχεται να συνοδεύουν αυτό το «ταμπεραμέντο», όμως,  είναι η εμπλοκή σε ριψοκίνδυνες για την υγεία συμπεριφορές. Όπως υποδεικνύουν ορισμένες μελέτες, για παράδειγμα, ο υψηλότερες αυτοαναφερόμενος βαθμός εξωστρέφειας συνδέεται μερικώς με την σύναψη περισσότερων ερωτικών σχέσεων, την εναλλαγή συντρόφων και την κατανάλωση αλκοόλ ή ουσιών πριν την σεξουαλική επαφή. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορεί να αγνοηθεί η επίδραση και άλλων παραγόντων, όπως είναι η κουλτούρα, το οικογενειακό στυλ διαπαιδαγώγησης. Επίσης δεν θα πρέπει να συγχέεται η   εξωστρέφεια με την έντονη παρορμητικότητα!

Η «ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ» ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ

Δεδομένης της ολοένα και αυξανόμενης  χρήσης των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (Social Networking Sites, SNS: Instagram, Facebook, Twitter, κ.α.), πολλές σύγχρονες έρευνες στρέφουν το ενδιαφέρον τους στη μελέτη των ηλεκτρονικών συμπεριφορών «διαχείρισης των εντυπώσεων», καθώς και στη διερεύνηση  των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών προσωπικότητας των διαφορετικών  χρηστών.

Σύμφωνα με μία αμερικανική μελέτη του 2014, για παράδειγμα, από ένα εκτενές και δείγμα 300, περίπου, νεαρών χρηστών (18-29) του Facebook, οι πλέον εξωστρεφείς φάνηκε πως αντιμετωπίζουν τη διαδικτυακή επικοινωνία ως μία ενεργητική μορφή επέκτασης των «φυσικών» τους συναναστροφών και προσανατολίζονται, κυρίως, στην ενίσχυση των κοινωνικών τους σχέσεων. Συμπληρωματικά, διαφορετικά ευρήματα επισημαίνουν πως ο βαθμός εξωστρέφειας τείνει να συσχετίζεται θετικά με συμπεριφορές ηλεκτρονικής «αυτο-αποκάλυψης», καθώς και με την επιθυμία συμμετοχής σε περισσότερες ηλεκτρονικές ομάδες. 

Από την άλλη πλευρά, οι περισσότερο αγχώδεις καθώς και οι εσωστρεφείς νέοι φαίνεται πως «πειραματίζονται» σε έναν μεγαλύτερο βαθμό με τη διάσταση της ηλεκτρονικής παρουσίασης του εαυτού τους, ενίοτε εξιδανικεύοντάς τον («ιδεατός εαυτός»), ή προβάλλοντας με στρατηγικό τρόπο ορισμένες επιλεκτικές ή ανειλικρινείς πτυχές τους («ψευδής εαυτός»). Σύμφωνα με άλλα δεδομένα, η επιλογή των ηλεκτρονικών έναντι των «φυσικών» διαύλων επικοινωνίας συσχετίζεται με τη διάσταση της ντροπαλοσύνης και της αυξημένης επιθυμίας ελέγχου. Σε κάθε περίπτωση, δεδομένων των ιδιαίτερων μεθοδολογικών ζητημάτων που ανακύπτουν στην περίπτωση αντίστοιχων ερευνών, τα σχετικά πορίσματα πρέπει να μελετώνται συγκριτικά και σκεπτικιστικά, πριν την εξαγωγή οριστικών αποτελεσμάτων.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΛΛΑΓΗΣ;

Το κατά πόσον ο κρύσταλλος των χαρακτηριστικών εκείνων, που απαρτίζουν την προσωπικότητα αλλάζει, παραμένει έως και σήμερα ένα από τα πλέον φλέγοντα ερευνητικά ερωτήματα. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, το εξατομικευμένο αυτό «αποτύπωμα» έχει ισχυρή βιολογική (και, ενδεχομένως, κληρονομική) βάση και αναμένεται να παραμένει σταθερό, τόσο μεταξύ διαφορετικών πλαισίων, όσο διαχρονικά.

Παρά τη φερόμενη αυτή σταθερότητα, μελέτες υποδεικνύουν πως η ανθρώπινη προσωπικότητα αλληλεπιδρά και επηρεάζεται, σε έναν βαθμό, από τη φυσική πορεία του χρόνου και το περιβάλλον∙ τα γεγονότα ζωής, τις πολιτισμικές καταβολές, τη διάδραση και τους κοινωνικούς ρόλους, δηλαδή.

Σύμφωνα με ορισμένα ερευνητικά αποτελέσματα, όπως εκείνα των   Terracciano και συνεργατών, για παράδειγμα,  η αναλογία των διαφόρων όψεων  της προσωπικότητας, συμπεριλαμβανομένης της διάστασης της εξωστρέφειας/εσωστρέφειας,  μεταβάλλεται συναρτήσει της ηλικίας. Πιο συγκεκριμένα, μεταξύ των 30 και 60 ετών, φάνηκε να αυξάνεται το σκορ στη διάσταση της αυτοπεποίθησης. Αντίστροφα, η «ενεργητικότητα» και ο «ενθουσιασμός» φάνηκαν να ακολουθούν μία σχετικά φθίνουσα πορεία στις μεγαλύτερες ηλικίες, συγκριτικά με την εφηβεία και την πρώτη νεότητα.

Άλλες μελέτες, όπως εκείνη του Καθηγητή Ψυχολογίας  John M. Zelenski από το Πανεπιστήμιο Carleton, επισημαίνουν πως, ακόμη και εάν δεν υφίσταται μία δομική αλλαγή σε επίπεδο προσωπικότητας, η διάσταση της εσωστρέφειας/ εξωστρέφειας μπορεί να μεταβληθεί ευκαιριακά, ανάλογα με τις προσωπικές επιδιώξεις και τις επιταγές της εκάστοτε συγκυρίας. Πιο συγκεκριμένα, εσωστρεφή υποκείμενα που κλήθηκαν να συμπεριφερθούν με εξωστρεφή τρόπο στα πλαίσια πειραματικών χειρισμών, ανταποκρίθηκαν αφενός αποτελεσματικά και αφετέρου εξέφρασαν μεγαλύτερα επίπεδα ικανοποίησης και θετικών συναισθημάτων εν γένει. Το ερώτημα που παραμένει ακόμη ανοιχτό, αφορά τις μακροπρόθεσμες συνέπειες που μπορεί να αντιμετωπίσει κάποιος, όταν παρακάμπτει τις προσωπικές του ανάγκες και υποδύεται έναν «άλλον εαυτό».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ...

Ως μείζων διάσταση της ανθρώπινης προσωπικότητας, η εσωστρέφεια και η εξωστρέφεια συνιστούν τους δύο πόλους ενός συνεχούς. Η τοποθέτηση κάθε ανθρώπου σε κάποιο σημείο αυτού  του φάσματος σηματοδοτεί την υπερίσχυση ορισμένων, σχετικά σταθερών, μοτίβων δράσης, σκέψης και βιώματος.

Σύμφωνα με πλήθος ερευνητικών αποτελεσμάτων, η εξωστρέφεια χαρακτηρίζεται από έναν υψηλότερο προσανατολισμό στην εξωτερική πραγματικότητα, την παρούσα στιγμή, την κοινωνική διάδραση και τα έντονα, θετικά και «ενισχυτικά» ερεθίσματα. Υψηλά-εξωστρεφείς άνθρωποι αναμένονται, συνεπώς, να διατηρούν ένα ευρύτερο δίκτυο επαφών, να επιζητούν την αλληλεπίδραση, να βαριούνται εύκολα την μονοτονία και να θριαμβεύουν σε τομείς που απαιτούν ανεπτυγμένες κοινωνικές και διεκδικητικές δεξιότητες και ενθαρρύνουν την ανάληψη ρίσκου.

Η εσωστρέφεια, αντίστροφα, συνάδει με την επικράτηση ενός πιο στοχαστικού και συγκρατημένου ιδιοσυγκρασιακού στυλ, το οποίο συνδέεται συνήθως με την αποφυγή πολυπληθών και «ηχηρών» πλαισίων, τη διεξοδική ανάλυση ενός μικρότερου εύρους ζητημάτων και τη διατήρηση ενός στενότερου αλλά ποιοτικού κύκλου διαπροσωπικών επαφών.

Παρά τη διαισθητική αντίληψη, καμία από τις δύο αυτές ομάδες δεν είναι περισσότερο «προικισμένη». Ενώ για τους εξωστρεφείς, για παράδειγμα, είναι ευκολότερη η επαγγελματική επιβράβευση, η σύναψη πολλών ερωτικών σχέσεων και η εύρεση θετικών «ενισχυτών» στο παρόν, οι εσωστρεφείς μπορούν κάλλιστα να ανθίσουν σε περιβάλλοντα, πλαίσια και σχέσεις που τούς επιτρέπουν να ξεδιπλώσουν τις αρετές της μεθοδικότητας, της ανάλυσης και της δημιουργικότητας. Επιπλέον, οι τελευταίοι φαίνεται πως είναι δυνατόν να επωφεληθούν από τις μικρές χαρές της καθημερινότητας, συμπεριφερόμενοι κατ’ επιλογήν με έναν περισσότερο «εξωστρεφή» τρόπο. Όπως εύστοχα σημειώνει ο Amit K. Ghosh «Οι εσωστρεφείς στηρίζονται στον προσωπικό, εσωτερικό τους «θόρυβο», ενώ οι εξωστρεφείς στον εξωτερικό. Το αποτέλεσμα εξαρτάται τελικώς από την ποιότητα αυτού του θορύβου!».

 Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να έχουμε κατά νου πως η μελετώμενη διάσταση συνιστά έναν μόνον από τους πέντε (ή, κατά άλλους,  και περισσότερους...) παράγοντες της προσωπικότητας, ο συνδυασμός των οποίων υπερβαίνει κατά πολύ την αναλογία κάθε μίας από τις μεμονωμένες διαστάσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Joshua Wilt &William Revelle: EXTRAVERSION, Handbook of Individual Differences in Social Behavior, May 2008.

(2) Susan Krauss Whitbourne :NINE SIGNS YOU ARE REALLY AN INTROVERT: DISCOVER THE ADVANTAGES, https://www.psychologytoday.com, March 2014.

(3) Melissa Dahl: SO APPARENTLY THERE ARE 4 KINDS OF INTROVERSION, http://nymag.com, June 2015.

(4) Adam Gerbman: IS INTROVERSION A MENTAL DISORDER?, https://vantagepointrecovery.com, April 2017.

(5) Michaela Chung: WHAT IS AN INTROVERT, https://introvertspring.com.

(6) Dean J: THE DIFFERENCE BETWEEN INTROVERSION AND SHYNESS (ARE YOU GETTING THIS WRONG TOO?), http://conversation-skills-core.com.

(7) Joseph Bennington-Castro: THE SCIENCE OF WHAT MAKES AN INTROVERT AND AN EXTROVERT, https://io9.gizmodo.com, October 2013.

(8) Heather R. Huhman: INTROVERSION IS NOT A WEAKNESS, SO WHY ARE YOU TREATING IT LIKE ONE?, https://www.entrepreneur.com, October 2017.

 (9)  Rachael Rettner: BRAINS OF INTROVERTS REVEAL WHY THEY PREFER BEING ALONE, https://www.livescience.com, August 2010.

(10) Elizabeth Hopperguest: WHAT “INTROVERT” AND “EXTROVERT” REALLY MEAN, https://www.thoughtco.com. January 2018.

(11) Gabrielle Moss: ARE INTROVERTS BORN THAT WAY? WHAT MAKES SOME PEOPLE INTROVERTED ACCORDING TO SCIENCE?, https://www.bustle.com, August 2015.

(12) Lecia Bushak : THE BRAIN OF AN INTROVERT COMPARED TO THAT OF AN EXTROVERT: ARE THEY REALLY DIFFERENT?, http://www.medicaldaily.com, August 2014.

(13)  Jane Collingwood: THE BENEFITS OF BEING AN INTROVERT, https://psychcentral.com.

(14) John Zelenski, Maya  Santoro & Deanna C. Whelan: Would Introverts Be Better Off if They Acted More Like Extraverts?

Exploring Emotional and Cognitive Consequences of

Counterdispositional Behavior, Emotion, 2012.

(15) EXTRAVERSION AND INTROVERSION, https://en.wikipedia.org.